Báo cáo tổng kết thi hành Luật Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016-2021, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho biết lao động doanh nghiệp nhà nước có mức tiền lương đóng BHXH cao nhất, đạt gần 6,6 triệu đồng, tăng gần 56% so với 6 năm trước đó.
Nguyên nhân là khu vực này quy định thang bảng lương, phụ cấp rõ ràng nên tiền đóng sát thu nhập. Dù vậy trên thực tế, bảo hiểm xã hội cho lao động trong doanh nghiệp nhà nước cũng mới tính đóng trên ba loại phụ cấp, gồm chức vụ, thâm niên nghề và thâm niên vượt khung (nếu có).
Khu vực FDI ghi nhận lương bình quân đóng BHXH của lao động đạt 6,1 triệu đồng, tăng 23% so với mức của năm 2016. Mức đóng tại doanh nghiệp ngoài quốc doanh đạt 5,1 triệu, tăng 30% sau 6 năm.
Hiện nay, lương tối thiểu lần lượt vùng 1 là 4,68 triệu đồng; vùng 2 là 4,16 triệu, vùng 3 là 3,64 triệu và vùng 4 là 3,25 triệu đồng.
Theo cơ quan quản lý, có tình trạng doanh nghiệp chẻ thu nhập, tách phụ cấp sang phúc lợi khác để không phải tính đóng BHXH. Quy định hiện hành khó tách bạch các khoản phụ cấp tính đóng BHXH với doanh nghiệp trả theo lương tối thiểu vùng, bởi mỗi nơi xây dựng thang bảng lương, phụ cấp, mức tiền khác nhau.
Nhiều doanh nghiệp tồn tại ba loại thu nhập: làm căn cứ đóng BHXH, loại để quyết toán và thu nhập thực tế. Có doanh nghiệp trưng hơn 100 loại phụ cấp lẫn phúc lợi và gần như không thể tính đóng BHXH.
Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho hay, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH thấp nên mức lương hưu bình quân năm 2021 chỉ đạt khoảng 5,4 triệu đồng dù tỷ lệ hưởng tối đa tới 75%.
Sau thời điểm luật có hiệu lực, tiền lương làm căn cứ đóng bắt buộc tăng không đáng kể, nhích dần theo điều chỉnh lương tối thiểu vùng hàng năm. Năm 2021, mức này đạt 5,6 triệu đồng so với 4,2 triệu năm 2016 (tăng 33,3%). Tiền đóng bảo hiểm bằng 86% so với thu nhập bình quân của lao động làm công hưởng lương.
Công nhân May 10 trong xưởng sản xuất áo sơ mi tại Hà Nội. Ảnh: Hồng Chiêu
Đặt lộ trình nâng tiền đóng BHXH sát thu nhập thực tế để cải thiện lương hưu, dự luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi nêu hai phương án tiền lương làm căn cứ đóng BHXH hàng tháng, áp dụng với lao động khu vực doanh nghiệp trả lương tối thiểu vùng.
Phương án một giữ nguyên quy định hiện hành, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH gồm mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được xác định bằng mức tiền cụ thể ghi trong hợp đồng lao động. Theo phương án này, mức lương, phụ cấp và các khoản bổ sung khác đều đã xác định từ trước, như phụ cấp chức vụ vài trăm nghìn đồng mỗi tháng. Những khoản biến động trong quá trình làm việc của lao động chưa được tính đóng.
Phương án hai, căn cứ đóng là tiền lương tháng bao gồm mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung được trả thường xuyên và ổn định trong mỗi kỳ trả lương. Trên cơ sở này, Chính phủ quy định chi tiết các khoản phải đóng, không phải đóng BHXH bắt buộc.
Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến được trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp Quốc hội tháng 10/2023.
Hồng Chiêu